Szczodrak krokoszowy
Rhaponticum carthamoides z rodziny Compositae. Naturalnie występuje w górskich częściach Syberii i w środkowo- wschodniej Europie. W mongolskiej medycynie ludowej wykorzystywano go jako środek zwiększający libido, psychostymulujący i wspomagający rekowalescencję. Głównymi substancjami fitochemicznymi są ekdysteroidy, które strukturalnie przypominają hormony steroidowe. Stąd wynikają właściwości surowca, który działa anabolicznie, antyoksydacyjnie, hepatoochronnie i hipoglikemicznie. Związki adaptogenne wyizolowano zarówno z korzeni, jak i liści Rhaponticum carthamoide. Nalewka z korzenia lub kłączy szczodraka poprawia koncentrację, nastrój, działa przeciwdepresyjnie i przeciwpsychotycznie. Długotrwałe stosowanie preparatów podwyższa ciśnienie krwi i wpływa na rytm pracy serca. Dlatego warto skonsultować jego stosowanie z lekarzem.
Ashwagandha
Witania ospała (łac. Withania somnifera), nazywana potocznie ashwagandhą, posiada właściwości immunostymulujące i adaptogenne. Ashwagandha klasyfikowana jest jako surowiec działający tonizująco oraz antystresowo na organizm, ponieważ zmniejsza stężenie kortyzolu u osób narażonych na czynniki stresogenne, a także wpływa korzystnie na proces zasypiania oraz jakość snu. Występuje powszechnie w basenie Morza Śródziemnego, w Ameryce Płdn., Indiach, Pakistanie i Afganistanie jako zimnozielony krzew z rodziny psiankowatych Solanaceae. Znana jest również jako Indian ginseng, Winter cherry. W medycynie indyjskiej stosowano ją jako środek przeciwreumatyczny, stymulujący i prokognitywny. W medycynie zachodniej wykorzystuje się korzeń i owoc witanii Radix et Fructus Withaniae, a w kosmetyce wyciąg z witanii na oleju migdałowym stosowany jest jako tonik odmładzający. Składnikami biologicznie czynnymi są witaferyna A, witanolid D i pozyskiwane z korzenia alkaloidy nikotynowe oraz laktony steroidowe, tzw. witanolidy. Badania wskazują, że kilkutygodniowe stosowanie ekstraktów z Ashwagandhy poprawia procesy uczenia się, podnosi nastrój i działa przeciwstresowo. To za sprawą pobudzania receptorów 5-HT(5-hydroksytryptaminowych). Aktywność adaptogenna wyraża się również przez zdolność do nasilania fagocytozy makrofagów, zmniejszania wrażliwości na promieniowanie i postulowanej ostatnio skuteczności w łagodzeniu objawów choroby Alzheimera.
Cytryniec chiński
Schisandra chinensis to drzewiaste pnącze rośnie dziko na Dalekim Wschodzie i stosowane jest od wieków w lecznictwie chińskim, japońskim i koreańskim. Jest cenionym surowcem w przemyśle kosmetycznym. Zawdzięcza to swojemu delikatnemu, cytrynowemu zapachowi. Surowiec leczniczy stanowią wysuszone owoce, przypominające pieprz, oraz nasiona. Fitochemia surowca jest bogata i obejmuje kilkadziesiąt różnych związków, wśród których są lignany – schindryna, schizandrol, schizanteryna i gomizyna, które odpowiadają za działanie uspokajające. Te lignany hamują czynność ośrodkowego układu nerwowego, wywierając wpływ na stężenie monoamin, przedłużając działanie leków nasennych i narkozy. Związki te działają hepatoochronnie podczas zakażenia wirusem WZW typu B oraz niewydolności spowodowanej zatruciem związkami chloroorganicznymi. Podobnie jak inne wschodnie adaptogeny, również cytryniec ma zdolność przeciwdziałania promieniowaniu jonizującemu i wykazuje udowodnione działanie przeciwnowotworowe. Zdaniem uznanego propagatora fitoterapii i fitochemii prof. Henryka Różańskiego, cytryniec jest rośliną, którą ze względu na aktywność nootropową, prokognitywną i adaptogenną powinien znać i stosować w swojej praktyce każdy geriatra. Cytryniec chiński (łac. Schizandra chinensis) jest cennym źródłem antyoksydantów, stąd jego wykorzystanie w preparatach przeciwstarzeniowych oraz przeciwmiażdżycowych. Cytryniec chiński stosowany jest w stanach wyczerpania psychicznego i fizycznego, zaburzeniach depresyjnych oraz przy niedokrwistości.
Eleuterokok kolczasty
Eleutherococcus senticosus dopiero zyskuje uznanie w fitoterapii. Ten wysoki krzew, należący do rodziny Araliaceae, występuje naturalnie w tajdze i w lasach iglastych. Surowcem jest kłącze, rozłogi oraz kora organów podziemnych. Ze względu na podobieństwo profilu farmakologicznego substancji czynnych, eluterokok nazywany jest żeń-szeniem syberyjskim. Wyciągi z Eleuterokoka zwiększają tolerancję organizmu na niekorzystne czynniki środowiskowe. Dzięki zawartości eleuterozydów A, B, B1, C, D i F, normalizuje funkcje organizmu podczas długotrwałego stresu. Etanolowe wyciągi w licznych badaniach poprawiały jakość codziennego życia, zwiększając odporność na stres, niwelując objawy nerwicy i depresji, wpływając na jakość pracy, zwiększając masę mięśniową, nie powodując jednocześnie charakterystycznych dla stymulantów działań niepożądanych, takich jak bezsenność czy gonitwa myśli. Eleuterokok znalazł zastosowanie również u kobiet podczas klimakterium oraz u rekowalescentów po chemio- i radioterapii, dzięki udowodnionej aktywności radioochronnej. Niektóre źródła podają, że właściwości adaptogenne tej rośliny są wykorzystywane w leczeniu dzieci z autyzmem oraz mających problemy z adaptacją w środowisku rówieśników. Preparaty z eleuterokokiem wpływają korzystnie na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz łagodzą stany depresyjne i lękowe.
Żeń-szeń
Żeń-szeń (łac. Panax ginseng) charakteryzuje się wielokierunkowym działaniem farmakologicznym. Substancje czynne zawarte w tej roślinie wykazują aktywność antyoksydacyjną, immunostymulującą oraz wpływają na poprawę kondycji fizycznej i psychicznej organizmu. Stosowanie preparatów z żeń-szeniem wpływa korzystnie na funkcje mózgu, w tym procesy zapamiętywania, uczenia się, koncentracji i kojarzenia. Jako adaptogen zwiększa siły witalne, wpływa na poprawę odporności organizmu na stres, wpływa na poprawę samopoczucia oraz podnosi libido. Nie powielając wiadomości o właściwości farmakologicznych znanych od lat, potwierdzonych kilkudziesięcioma testami klinicznymi, warto wspomnieć o najnowszych, dotąd nieznanych aktywnościach i wskazaniach. Badania nad ginsenozydami żeń-szenia z ostatnich kilku lat potwierdziły ich właściwości neuroprotekcyjne. Autorzy opublikowanych badań żywią nadzieję, że w niedalekiej przyszłości właściwości tego surowca będą mogły być wykorzystane w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych – Parkinsona i Alzheimera. Duże dawki żeń-szenia próbuje się wykorzystać w medycynie paliatywnej, w leczeniu zmęczenia towarzyszącego chorobie nowotworowej (ang. cancer-related fatigue). Okazuje się, że surowiec może poprawiać jakość życia chorego, jego apetyt i jakość snu. Obiecujące są wyniki badań nad możliwością wykorzystania „korzenia życia” w nowoczesnym leczeniu nowotworów. Przegląd badań wskazuje, że ginsenozydy oraz ich metabolity mogą modulować szlaki procesu zapalnego, wpływać na stres oksydacyjny komórek i proces angiogenezy.
Różeniec górski
Kłącze różeńca górskiego (łac. Rhodiola rosea) jest od dawna stosowane w bólach migrenowych oraz przy zmęczeniu fizycznym i psychicznym. Preparaty z rożeńca górskiego są polecane w okresie zwiększonej pracy umysłowej oraz narażenia na stres, ponieważ poprawiają pamięć, koncentrację, refleks i uodparniają organizm na stres. Różeniec górski stymuluje procesy anaboliczne, dzięki czemu zwiększa wydolność fizyczną, zwłaszcza podczas uprawiania sportu. Stosowanie r. rosea przynosi korzystne rezultaty u osób narażonych na stres, cukrzyków, w chorobach żołądka i wątroby oraz podczas terapii przeciwnowotworowych. Wykazuje aktywność antynocyceptywną, dzięki czemu może być wykorzystany w leczeniu cukrzycowej przeczulicy. Minimalnie ustępuje skuteczności antydepresyjnej powszechnie stosowanej w lecznictwie sertralinie, a jest przy tym lepiej tolerowany. Może być z powodzeniem wykorzystywana w leczeniu łagodnych i umiarkowanych objawów depresji.
Gotu kola
Wąkrota azjatycka (łac. Centella asiatica), nazywana Gotu kola i Brahmi, wpływa na poprawę funkcjonowania komórek układu nerwowego, co przekłada się na usprawnienie pamięci, procesów myślowych oraz złagodzenie stanów depresyjnych. Gotu kola stosowana jest w chorobach przewodu pokarmowego, nadciśnieniu, zaburzeniach krążenia obwodowego oraz innych dysfunkcjach układu sercowo-naczyniowego. Dodatkowo wąkrota azjatycka znajduje wykorzystanie w chorobach skóry, takich jak egzemy, łuszczyca, owrzodzenia lub trudno gojące się rany.
Brahmi (Bacopa Monnieri)
Bacopa monnieri usprawnia pracę mózgu, dzięki czemu poprawia pamięć i koncentrację. Jest polecana w leczeniu choroby Alzheimera, choroby Parkinsona, a u dzieci ze zdiagnozowanym ADHD oraz innych chorobach neurodegeneracyjnych. Ponadto substancje aktywne zawarte w tej roślinie wykazują aktywność przeciwutleniającą, przeciwzapalną, przeciwgorączkową oraz ochronną na komórki serca i przewodu pokarmowego. Roślina działa silnie odtruwająco, poprzez usuwanie szkodliwych substancji gromadzących się we krwi.
MACA (pieprznica peruwiańska)
MACA (łac. Lepidium meyenii) jest adaptogenem, wykazującym działanie antyoksydacyjne, ochronne na komórki układu kostnego oraz nerwowego. Substancje aktywne zawarte w tej roślinie wpływają korzystnie na aktywność seksualną i płodność. Naukowcy wykazali, że MACA może mieć korzystny wpływ na złagodzenie bolesnych i nieregularnych miesiączek oraz niekorzystnych objawów menopauzy, zwłaszcza: uderzeń gorąca, nadmiernej suchości pochwy, spadku popędu seksualnego, osłabienia i objawów depresyjnych.
Adaptogeny – przeciwwskazania do stosowania
Bodźce stresowe są nieodłącznym elementem życia człowieka od pokoleń. Człowiekowi pierwotnemu pomagały przetrwać w chwilach walki i zagrożenia. Jednak stres nie tylko motywuje. Może wywierać szkodliwe działanie na organizm, zwłaszcza gdy jest przewlekły. Kwestia odporności na stres wymaga personalizacji. Część pacjentów wymaga farmakoterapii, innym potrzebna jest psychoterapia, zmiana trybu życia. Jednym i drugim mogą pomóc roślinne surowce adaptogenne. Zazwyczaj rośliny będące adaptogenami są dobrze tolerowane przez organizm. Jak w przypadku każdego preparatu mogą wystąpić reakcje nadwrażliwości lub inne, chociażby ze strony przewodu pokarmowego. Ogólnymi, podstawowymi przeciwwskazaniami do stosowania adaptogenów są ciąża i laktacja, a także wedle niektórych źródeł zażywanie adaptogenów przez dzieci powinno zostać poprzedzone konsultacją z lekarzem pediatrą. Z kolei adaptogenów podnoszących ciśnienie krwi, jak żeń-szeń i eleuterokok kolczasty nie należy stosować w przypadku choroby nadciśnieniowej. Dodatkowo należy skonsultować się z lekarzem w przypadku stosowania leków przeciwdepresyjnych, znieczulających, uspokajających, przeciwlękowych oraz wpływających na krążenie mózgowe i układ nerwowy.\
Materiały źródłowe:
